Uygulanacak Kanun Hükümlerine Göre Arabuluculuk Türleri
Uygulanacak kanun hükümlerine göre arabuluculuk, adi ve nitelikli arabuluculuk olarak ikiye ayrılabilir. Adi arabuluculuk, Kanun’a tabi olmaksızın yapılan arabuluculuktur. Adi arabuluculukta, tarafların seçtiği herhangi bir kimse, arabulucu olabilir. Taraflar arasında yapılacak sulh anlaşmasına uyulmaması hâlinde icra, genel hükümlere göre yapılır. Adi arabuluculuk geleneksel olarak da yapılmaktadır. Geleneksel arabuluculuk, çoğunlukla toplum içinde saygı duyulan bir kimse tarafından yapılan arabuluculuktur.

Nitelikli arabuluculuk ise Kanun’a göre yapılan arabuluculuktur. Bu durumda arabuluculuk faaliyeti, Kanun’a göre tutulan sicile kayıtlı arabulucular tarafından yürütülür. Faaliyet yürütülürken Kanun’da yer alan emredici kurallara uyulmalıdır. Nitelikli arabuluculuk, arabuluculuğa gitmenin ihtiyari olduğu arabuluculuk ve dava şartı arabuluculuk olarak ikiye ayrılır. Dava şartı arabuluculukta dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorunludur. Faaliyet sonucu hazırlanan anlaşmaya uyulmazsa, mahkemeden alınacak icra edilebilirlik şerhi neticesinde, Kanun gereği ilam niteliğinde belge elde edilir ve icra, ilamlı icra hükümlerine göre yapılabilir

Arabuluculuk Faaliyetine Göre Arabuluculuk Türleri
Arabulucunun faaliyetine göre arabuluculuk, kolaylaştırıcı, değerlendirici ve dönüştürücü arabuluculuk olmak üzere üç şekilde karşımıza çıkar

• Kolaylaştırıcı Arabuluculuk (Faciliative Mediation)

Kolaylaştırıcı arabuluculuk, tarafların uyuşmazlığın çözümünde ortak menfaatlerinin bulunması üzerine yapılandırılmış bir arabuluculuk türüdür ve bizzat taraf katılımı önemlidir. Arabulucu genellikle, tarafların uyuşmazlığın temelindeki pozisyonlarını ve çözümündeki ihtiyaç ve menfaatlerini bulmaya odaklanır, onlara çözüm konusundaki seçenekleri değerlendirmelerinde yardımcı olur. Kolaylaştırıcı arabuluculukta anlaşma, bilgiye ve tarafların birbirini anlamasına dayanır. Arabulucu, kural olarak hukuki değerlendirme yapmaz, taraflara tavsiyelerde bulunmaz, hukuki bilgiler sunmaz; tarafların tartışmalarına mümkün olduğunca az müdahale eder ve daha çok bunlara yön verir.

• Değerlendirici Arabuluculuk (Evaluative Mediation)

Değerlendirici arabulucu, tarafların uyuşmazlıktaki zayıf yönlerini belirtip bu konuda hâkim veya hakemin nasıl bir karar vereceğini tahmin etmek yoluyla tarafların uyuşmazlıklarını çözmelerine yardımcı olur. Değerlendirici arabulucu, taraflara muhtemel bir davanın sonucu hakkında tavsiyelerde bulunabilir. Yöntem, taraflar arasındaki ilişkinin önemli olmadığı ve tarafların uyuşmazlık için hızlı bir çözüm elde etmek istedikleri hâllerde tercih edilmektedir. Bu tür arabuluculukta tarafların menfaat ve ihtiyaçlarından çok, hakları üzerine yoğunlaşılır.

• Dönüştürücü Arabuluculuk (Transformative Mediation)

Dönüştürücü arabuluculuk, tarafların her birinin güçlendirilmesi; ihtiyaç, menfaat, değer ve görüşlerinin tanınması; bu şekilde onların geliştirilmesi fikrine dayanmaktadır ve ilişki odaklı arabuluculuk olarak da adlandırılmaktadır. Bu açıdan uyuşmazlık, çözülmesi gereken bir problemden ziyade, insanın gelişimi için önemli bir fırsattır. Yani, tarafların her biri zorluk ve problemlerle karşılaştığında mücadele yetisi güçlendirilmelidir. Dönüştürücü arabuluculuk, akran arabuluculuğunda sıklıkla kullanılmaktadır. Güçlendirme, doğası itibariyle dönüşümü sağlama konusunda ayrımcılık ve baskıyla baş etmeyi, bunu başarmak için var olan diğer sistemlerle ilişkilenmeyi ve ortaklık içerisinde çalışmayı içerdiğinden bambaşka bir alt yapıyı, süreci ve eğitimi gerektirmektedir.